سرمایه گذاری جسورانه، شیوه تامین مالی شرکتهای نوپا[1] است و در آن سرمایهای به همراه کمکهای مدیریتی، در اختیار شرکتهای جوان، کوچک، به‌سرعت در حال رشد و دارای آتیه اقتصادی قرار می‌گیرد. در واقع [2]VC واسطه مالی میان موسسات سرمایه گذار اصلی (صندوقهای دارای امکان سرمایه گذاری نظیر صندوقهای بازنشستگی، بانکها، موسسات بیمه و ..) و شرکت های به‌سرعت در حال رشد نوآوری محور میباشد. عموما صندوقها به عنوان شریک با مسئولیت محدود (LP[3]) عمل مینمایند و VC نقش شریک مدیریتی (GP[4]) را ایفا می‌کند و مسئولیت فعالیتهایی که از طریق منابع مالی صندوق LP انجام میشود را عهده دار است.
در حالت کلی، VC ها به دو دسته نهادی و فردی تقسیم میشوند. سرمایه گذار نهادی شامل شرکتها و موسسات است و سرمایه گذار فردی، شخصی است که اصطلاحا وی را فرشته تجارت[5] مینامند. این دسته شامل افرادی ثروتمند است که مایل به تامین مالی پروژه های پرمخاطره مورد علاقه خود هستند. شركت سرمايه گذاري جسور، شخصيت حقوقي است كه حاضر است ريسك سرمايه گذاريهاي جسورانه را به‌منظور كسب بازده بالا در آينده تحمل كند. مهم‌ترین فعالیتهای VCها میتواند به سه دسته طبقهبندی گردد:
VC ها در ابتدا، فعالیت سرمایهگذاری خود را با جستجو برای فرصتهای جدید در بازار آغاز میکنند. پیشنهاد اولیه از جانب VC در قالب یک سند ارائه میشود که شامل قیمت پیشنهادی، نوع اوراق بهادار و نیز نوع کنترلها و نظارت پیشنهادی است. در صورت عقد قرارداد، VC ارتباط خود را از طریق مرحله نظارت با شرکت مورد نظر گسترش میدهد و در نهایت، موضوع خروج VC مطرح میشود. در واقع، VC ها به عنوان یک واسطه مالی، تعهدات قراردادی برای بازگشت سرمایه به سرمایهگذاران خود را دارند. در این صورت، فرآیند خروج به عنوان بخش مهمی محسوب شده و نیازمند دانش و مهارتهایی است که آن را با دو فعالیت قبلی یعنی سرمایه گذاری و نظارت متمایز میسازد. در واقع، VC ها استراتژیهای خروج خود را با دقت فراوان و معمولا با مشاوره با بانکداران برنامهریزی میکنند. معمولا عرضه اولیه عمومی سهام (IPO[6]) همیشه یکی از سودمندترین روش‌های خروج بوده است. مهم‌ترین روش جایگزین برای عرضه اولیه عمومی سهام، فروش شرکت به یک خریدار استراتژیک و یا شرکت بزرگ است. خروج VC ها از شراكت با كارآفرينان معمولا 3 تا 7 سال طول ميكشد و شرکت سرمایهگذار ميبايستی راههاي خروج را قبل از ورود، در نظر بگیرد. بدون مسيرهاي خروج مشخص، سرمايهگذاري جسورانه را نميتوان به‌صورت بهينه تهيه نمود.
در ميان كشورهاي جهان، آمريكا بيشترين ميزان سرمايهگذاري انجام‌شده به‌صورت سرمايهگذاري جسورانه را دارا ميباشد. ماهیت VC متعارف، هم‌راستا با مشارکت در سود و زیان است و مدیریت آن طبق اصول شریعت نیست بلکه بر پایه روابط مبتنی بر بهره است.
در حقیقت، دلیل به وجود آمدن سرمایهگذاری جسورانه بر مبنای احکام اسلامی، ساماندهی و رفع نیاز سرمایهگذاران مسلمان است که به دنبال تأمین مالی مطابق با اصول شریعت هستند، میباشد. با توجه به حرام بودن ربا در اسلام و ممنوعیت به‌کارگیری ابزارهای مبتنی بر نرخ بهره، در اسلام قراردادهای گوناگونی مبتنی بر شرع برای کسب سود وجود دارد که به دو دسته‌اند:
در کشورهای اسلامی، خروج از سرمایهگذاری جسورانه می‌بایستی براساس قواعد مالی اسلامی صورت پذیرد. در واقع نیاز به خروج از بازار و نیز تمرکز بر بازگشت مالی، یکی از تمایزهای اصلی بین VCها و سرمایه گذاریهای بلندمدت شرکتهای بزرگ میباشد که این ویژگی نیاز به خروج، باعث تغییر نگرش و تمرکز بر فعالیتهای شرکتهای VC میشود. بايد توجه داشت كه نوع خروج به‌گونه‌ای باشد كه مطابق با موازين اسلامي بوده و هيچگونه جنبه ربوي و مسائلي از اين دست در آن دخيل نباشد. لذا علیرغم اهمیت داشتن استراتژی مناسب برای خروج از سرمایهگذاری جسورانه این موضوع هم در عرصه نظر و هم در میدان اجرا، توسط خبرگان داخلی مغفول واقع شده است؛ از این‌رو صندوق پژوهش و فناوری کریمه اقدام به طراحی و اولویتبندی استراتژیهای خروج از سرمایهگذاری جسورانه (VC) مبتنی بر ابزارهای مالی اسلامی و تعیین زمان بهینه خروج شرکتهای VC بر اساس رویکرد اختیارهای حقیقی ([7]ROA) نموده است.
محمد جلیلی مدیر سرمایهگذاری و توانمندسازی صندوق پژوهش و فناوری کریمه
[1] Start-ups
[2] Venture capital
[3] Limited Partner
[4] General Partner
[5] business angel
[6] initial public offering
[7] Real Option Approach
